Znasz prawa pracownicze, jakie ustawowo Ci przysługują? Poznaj regulacje dotyczące wynagrodzenia, prawa do urlopu. Sprawdź co grozi pracodawcy za łamanie kodeksu pracy i dowiedz się jakie kroki należy podjąć w sytuacji kiedy jesteś świadkiem łamania praw pracowniczych.
Pracownikom w Polsce przysługują pewne podstawowe uprawnienia, takie jak wysokość wynagrodzenia, prawo do urlopu, czy zakaz dyskryminacji. Za łamanie tych podstawowych praw pracodawcy grozi kara grzywny a nawet pozbawienie wolności. W przypadku gdy zachodzą obawy, że łamane są prawa pracownika zgłoś się do adwokata o pomoc prawną. Zanim jednak przyjrzymy się bliżej prawom przysługującym pracownikom, wyjaśnimy kim jest “Pracownik” w ujęciu kodeksu pracy.
Artykuł powstał przy współpracy z kancelarią adwokacką Małgorzata Wielgus z Lublina.
Pracownik – Definicja
W myśl przepisów kodeksu pracy obowiązującego w Polsce, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę (art. 2 k.p.). Nie ma znaczenia czy umowa jest na pół, ¾ czy cały etat. Pracownikiem może być jedynie osoba fizyczna. Należy pamiętać, że w myśl tego przepisu pracownikiem nie jest osoba zatrudniona na innej podstawie np:
- umowa zlecenia
- umowa o dzieło
- umowa agencyjna
Najważniejszym dokumentem jest zawarta z szefem umowa o pracę w formie pisemnej. Prawo pracy reguluje postanowienia zawarte w tej umowie, ograniczając swobodę ustaleń zawartych z pracodawcą.
Umowa o pracę jest więc podstawowym dokumentem regulującym stosunek pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Warunki określone w umowie nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa pracy. Aby umowa była ważna dokument powinien zawierać:
- warunki pracy,
- wynagrodzenie,
- rodzaj pracy,
- miejsce wykonywanej pracy,
- warunki płacy,
- wymiar czasu.
Kodeks pracy określa nie tylko prawa przysługujące pracownikowi, ale również zakres jego obowiązków.
Godne wynagrodzenie
Kwota wynagrodzenia określona jest w umowie pracę zawartej z pracodawcą. Wynagrodzenia dokonuje się co najmniej raz w miesiącu w stałym i ustalony z góry terminie. Zgodnie z prawem osoba zatrudniona nie może zarabiać mniej niż płaca minimalna. W roku 2018 wynosi ona 2100 zł brutto, po odliczeniu wszystkich składek na ubezpieczenia oraz zaliczki na podatek, na rękę zostaje ok 1530 zł. Wysokość płacy minimalnej stanowi ok. 47 procent średniego wynagrodzenia.
Godziwe wynagrodzenie oznacza również, jeżeli dana osoba wykonuje pracę tego samego rodzaju lub na takim samym stanowisku jak inny pracownik, to ich wynagrodzenie musi być takie samo.
Brak dyskryminacji
Zgodnie z Konstytucją RP wszyscy są równi wobec prawa. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu gospodarczym, społecznym czy politycznym. Kodeks pracy konkretyzuje te zasady w rozdziale IIa „Równe traktowanie w zatrudnieniu”.
Zakaz dyskryminacji obowiązuje bez względu na:
- płeć
- rasę
- religię
- przekonania polityczne
- orientację seksualną
Pracodawca ma obowiązek równego zatrudnienia wszystkich pracowników w zakresie:
- zawierania i rozwiązywania umów pracy,
- awansowania
- warunków zatrudnienia,
- podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników.
Zgodnie z tym nie godziwe wynagrodzenie może być również uznane za dyskryminację.
Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania tych samych obowiązków – dotyczy to w szczególności równego traktowania kobiet i mężczyzn.
Za dyskryminację uważa się również przyznawanie z wyżej wymienionych względów niektórym pracownikom mniejszych praw, niż innym pracownikom którzy znajdują się w tej samej sytuacji.
Dyskryminacja może mieć charakter bezpośredni oraz pośredni. Dyskryminowanie bezpośrednie zachodzi gdy w tej samej lub porównywalnej sytuacji pracownik z jednej lub kilku przyczyn jest traktowany mniej korzystnie niż inni pracownicy. Natomiast pośrednia dyskryminacja zachodzi gdy na skutek postanowienia lub podjętych działań występują dysproporcje w zakresie zatrudnienia na niekorzyść pracowników wyróżniających się ze względu na jedną lub kilka przyczyn. Dysproporcje te muszą być wyjaśnione obiektywnymi powodami.
Skorzystanie przez pracownika z uprawnień z tytułu naruszenia zasady równego traktowania nie może być przyczyną zwolnienia lub rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.
Prawo do urlopu wypoczynkowego
Jednym z podstawowych przywilejów pracownika jest prawo do urlopu wypoczynkowego, Jego wymiar wynosi:
- 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Należy pamiętać, że do okresu zatrudnienia, od którego uzależniony jest wymiar urlopu, wlicza się czas poprzedniego zatrudnienia oraz okres nauki w zależności od rodzaju szkoły (Art. 155. § 1 k.p).
- zasadniczej szkoły zawodowej – nie więcej niż 3 lata,
- średniej szkoły zawodowej – nie więcej niż 5 lat,
- średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
- szkoły policealnej – 6 lat,
- szkoły wyższej – 8 lat.
Okresy te nie podlegają sumowaniu.
Zgodnie z kodeksem pracy jedna część urlopu powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Pracownik sam może zdecydować jak podzielić przysługujące mu dni wolne. Może nawet wykorzystać cały urlop od razu. W czasie urlopu pracownik nadal dostaje wynagrodzenie. W przypadku niewykorzystania całości lub w części przysługującego urlopu, pracodawca musi wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny.
Prawo do wypoczynku
Pracownik ma również prawo do nieprzerwanego wypoczynku w każdym tygodniu w wymiarze minimum 35 godzin. Przysługuje mu również 11 godzin nieprzerwanego dobowego odpoczynku.
Prawo do przerwy
Pracownikowi przysługuje również 15 minut przerwy w ciągu 8 godzin pracy, o ile pracuje przynajmniej 6 godzina na dobę. Dodatkowo jeżeli stanowisko wyposażone jest w monitor przysługuje również 5- minutowa przerwa po każdej godzinie, pod warunkiem, że dobowy wymiar czasu pracy przy monitorze wynosi co najmniej 4 godziny
Warunki BHP
Pracodawca musi zagwarantować bezpieczeństwo i higieniczne warunki pracy osobom zatrudnionym. Ponosi on pełną odpowiedzialność za zapewnienie odpowiednich warunków bhp. Musi zagwarantować pracownikom;
- organizację pracy zapewniającą bezpieczne i higieniczne jej wykonywanie
- przestrzeganie przepisów BHP,
- wypełnianie nakazów, decyzji i zarządzeń organów nadzoru.
Wszystkie te wytyczne powinien stosować uwzględniając osiągnięcia nauki i techniki, czyli stosując nowoczesne techniki. Wszelkie wytyczne dotyczące BHP znajdziemy w kodeksie pracy w dziale dziesiątym “Bezpieczeństwo i higiena pracy”.
Całość obowiązków nie spoczywa jednak tylko na pracodawcy. Obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z art. 211 Kodeksu pracy pracownik ma obowiązek:
- znać przepisy i zasady bhp,
- brać udziału w szkoleniach oraz poddawać się wymaganym egzaminom,
- wykonywać pracę zgodnie z przepisami oraz stosować się do wytycznych przełożonych,
- stosować środki ochrony indywidualnej takiej jak obuwie, rękawice oraz okulary ochronne,
- niezwłoczenie powiadamiać o wypadku albo zagrożenniu życia w miejscu pracy.
Kodeks Pracy określa również przypadki w których pracownik ma prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy, Do tych przypadków zaliczamy sytuację w których:
- Warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp, przez co stwarzają bezpośrednie i realne zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników (art. 210 § 1 Kp),
- Jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się od tego miejsca, niezwłocznie powiadamiając przełożonego (art. 210 § 2 Kp),
- Pracownik ma prawo do powstrzymania się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku gdy jego stan nie zapewnia bezpiecznego wykonania tego zadania, należy powiadomić przełożonego o takiej sytuacji (art. 210 § 4 Kp).
